بررسی صور خیال در قصاید وصال شیرازی

قصیده نخستین نوع شعری است که به تقلید از ادبیات عربی وارد ادبیات فارسی شده است. شاعران قصیده سرای پارسی زبان، قصیده را به تقلید از شاعران عرب مانند ابونواس، ابوتمام و متنبی می سرودند. قالب قصیده به مرور زمان و با تغییرات بسیار، مراحل کمال را پیمود. قصاید فارسی در ابتدا مبتنی بر وحدت موضوع بودند، اما به تدریج و با از رونق افتادن قصیده در دوره های صفوی و تیموری و رواج غزل، این وحدت موضوع در قصیده کمرنگ تر شد. موضوع اصلی قصیده مدح بود اما به تدریج مضامین دیگری از قبیل تعلیم، عرفان، طنز و ... نیز در آن وارد شد. پس از دوران فترتی که در فاصله زمانی حکومت های صفوی و قاجاریه به وجود آمد برخی از شاعران فارسی زبان تصمیم به احیای شعر فارسی گرفتند و مصمم شدند که جهت رسیدن به این هدف به شیوه شاعران قدیم عمل کنند؛ بنابراین نهضتی را بنیان نهادند که به «نهضت بازگشت» مشهور شد. میرزاشفیع وصال شیرازی (1192 هـ .ق) نیز یکی از بزرگترین شاعران این نهضت ادبی است. وصال نیز مانند دیگر شاعران سبک بازگشت مبنای کارش بر تقلید و نظیره سرایی از پیشینیان بود. وی قصاید خود را به تقلید از فرخی، خاقانی و منوچهری سروده است. قصاید وصال شامل موضوعاتی مانند تعلیم، عرفان، منقبت اولیا و انبیاء، شکوی، مفاخره، رثاء، تهنیت، طنز و مدح است. در این میان مدح مضمون بیش از نیمی از قصاید وی را تشکیل می دهد؛ و در این اشعار مدح پادشاهان، وزیران و شاهزادگان قاجاری نمود خاصی دارد. از صنایع ادبی که در شعر وی کاربرد فراوان دارند می توان به تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه اشاره کرد، که در این پژوهش به بررسی میزان بسامد صنایع مذکور در شعر وی پرداخته شده است. تا جایگاه او در میان قصیده سرایان دوره بازگشت مشخص شود و بر اساس بسامد صورخیال و آرایه های مذکور مشخص شود که قصاید وی تا چه اندازه به سبک خراسانی یا به سبک عراقی نزدیکی یافته است